پریود (یا قاعدگی) چرخهای طبیعی در بدن زنان است که معمولاً از سنین بلوغ آغاز میشود و تا دوران یائسگی ادامه مییابد. در این فرایند، بدن بهطور منظم برای بارداری احتمالی آماده میشود و در صورت انجام نیافتن لقاح، پوشش داخلی رحم فرو میریزد و از راه واژن دفع میشود. این اتفاق، بخش گریزناپذیر سلامت جنسی و باروری محسوب میشود. باوجوداینکه ممکن است پریود برای برخی خانمها ناخوشایند و ناراحتکننده باشد؛ اما در حقیقت نشانهای از عملکرد طبیعی دستگاه تناسلی است. شناخت بهتر فرایندهای جسمی مرتبط با Menstrual period، مدیریت علائم پریود و مقابله با نگرانیها را تسهیل و در مجموع به ارتقای سلامت و آرامش روانی زنان کمک میکند. در ادامه با ما همراه باشید.
پریود چیست و سازوکار آن چگونه است؟
مهمترین نکته درباره Menstrual cycle این است که یک چرخۀ فیزیولوژیک طبیعی است. بدن زن هر ماه با افزایش و کاهش هورمونهایی مانند استروژن و پروژسترون، رحم را برای بارداری احتمالی آماده میکند. اگر باروری رخ ندهد با کاهش ناگهانی این هورمونها، دیواره رحم ریزش میکند که نتیجه آن خونریزی قاعدگی خواهد بود؛ اما اینکه چرا اصلاً چنین سیکلی وجود دارد و بدن چگونه آن را کنترل میکند، سؤالی است که در ادامه بررسی میشود:
مراحل چرخه قاعدگی
چرخه قاعدگی را معمولاً میتوان به چهار فاز کلی تقسیم کرد که هرکدام رویدادهای خاصی را در رحم و تخمدانها شکل میدهند:
- فاز قاعدگی (Menses phase): از نخستین روز خونریزی شروع میشود و حدود ۳ تا ۷ روز طول میکشد. در این مرحله، آندومتر (پوشش داخلی رحم) که آماده کاشت تخمک بارور نشده بود از بدن خارج میشود. مقدار و مدت خونریزی میتواند برای هر زن متفاوت باشد.
- فاز فولیکولار (Follicular phase): این مرحله همزمان با آغاز Menstrual cycle شروع میشود و تا زمان تخمکگذاری ادامه پیدا میکند. در این دوره، هورمون FSH (هورمون محرک فولیکول) از غده هیپوفیز ترشح میشود و به رشد فولیکولها در تخمدان کمک میکند. در انتهای این فاز، تنها یک فولیکول به رشد کامل میرسد و آماده رهاسازی تخمک میشود.
- فاز تخمکگذاری (Ovulation): حوالی اواسط سیکل و معمولاً در روز ۱۴ (برای سیکلهای ۲۸ روزه) اتفاق میافتد. در این مرحله، فولیکول بالغ با تأثیر هورمون LH پاره و تخمک آزاد میشود. تخمک آزادشده از طریق لولههای فالوپ بهسمت رحم حرکت میکند.
- فاز لوتئال (Luteal phase): پساز آزادشدن تخمک، فولیکول پارهشده به جسم زرد (کورپوس لوتئوم) تبدیل میشود و پروژسترون ترشح میکند. اگر تخمک لقاح نیابد و به دیواره رحم نچسبد در پایان این فاز سطح پروژسترون و استروژن کاهش مییابد و دیواره رحم ریزش میکند، پریود آغاز میشود.
مدت زمان چرخه قاعدگی چقدر است؟
میانگین سیکل قاعدگی حدود ۲۸ روز است؛ اما هر سیکل میتواند بین ۲۱ تا ۳۵ روز متغیر باشد و ابن بازه هم طبیعی تلقی شود. رعایت این نکته ضروری است که طول سیکل از روز اول دوره جاری تا روز اول پریود بعدی محاسبه میشود. سن، هورمونها، عوامل خارجی مثل استرس و سبک زندگی، همگی بر این زمانبندی تأثیرگذارند.
در واقع طبق گفته وبسایت my.clevelandclinic.org:
“Once you reach your 20s, your cycles become more consistent and regular. Once your body begins transitioning to menopause, your periods will change again and become more irregular. It’s also normal for your period to change during other life events that affect your hormones, such as after childbirth or when you’re lactating.”
«زمانی که وارد دهه ۲۰ زندگی خود میشوید، چرخههای قاعدگیتان منظمتر و پایدارتر میشوند؛ اما وقتی بدن شما وارد مرحله گذار به یائسگی میشود، قاعدگی دوباره تغییر میکند و همچنین نامنظم خواهد شد. همچنین، تغییرات قاعدگی در جریان برخی رویدادهای مهم زندگی که بر هورمونها تأثیر میگذارند (مانند پساز زایمان یا دوران شیردهی) کاملاً طبیعی است.»
ویژگیهای پریود طبیعی چیست؟
قاعدگی در هر زن، الگوی خاص خود را دارد و همین باعث میشود، طبیعی بودن این دوره، بازه گستردهای از الگوهای زمانی و کیفی را شامل شود. بااینحال، آشنایی با نشانهها و مقدار خونریزی معمول میتواند به تشخیص مسائل احتمالی کمک کند.
مدت و میزان خونریزی
اغلب افراد، بین ۳ تا ۷ روز خونریزی دارند. ممکن است فردی فقط ۲ یا ۳ روز خونریزی خفیف داشته باشد و دیگری تا ۸ روز هم تجربه کند. اگرچه هرکدام میتواند بخشی از تنوع طبیعی بدن باشد؛ ولی چنانچه پریود بیش از حد طولانی یا بسیار کوتاه شود و با علائم مشکوک همراه باشد، لازم است با یک متخصص زنان مشورت کرد.
میزان میانگین خون ازدسترفته در هر سیکل بین ۳۰ تا ۶۰ میلیلیتر برآورد میشود؛ هرچند گاه احساس میکنیم خونریزی بیشاز این مقدار است؛ اما در واقع چنین نیست. درصورتیکه مجبور باشید هر یک تا دو ساعت پد یا تامپون را تعویض کنید، احتمالاً خونریزی شما زیاد تلقی میشود.
رنگ و قوام خونریزی
رنگ خون پریودی عموماً قرمز تیره یا قهوهای تیره است. گاه مشاهده لختههای کوچک خون نیز طبیعی محسوب میشود. هرگونه تغییر ناگهانی یا وجود لختههای بسیار بزرگ یا متوالی، ممکن است نشاندهندۀ عارضهای باشد که نیاز به بررسی دارد.
علائم همراه با خونریزی
علائمی مانند دلدرد و انقباضات زیر شکم، احساس خستگی، سردرد، کمردرد، حساسیت سینهها و حتی نوسانات خلقی، ممکن است پیشاز شروع دوره یا در طی آن ظاهر شوند. این علائم تا حدی ناشی از تغییرات هورمونی و انقباضات رحمی هستند. اگر این دردها شدید باشند و در زندگی روزمره اختلال ایجاد کنند، تشخیص و درمان تخصصی ضروری است.
چرا پریود نامنظم میشود؟
پریود نامنظم میتواند بازتابی از تغییرات هورمونی یا مشکلاتی در سلامتی کلی باشد. بسیاری از زنان در دورههای مختلف زندگی خود از بلوغ تا پیشاز یائسگی، بینظمیهایی را تجربه میکنند. پرسش اینجاست که چه عواملی چرخه قاعدگی را به هم میریزند؟
عوامل هورمونی و فیزیولوژیک
یکی از رایجترین دلایل نامنظمی قاعدگی، برهم خوردن تعادل هورمونی است. سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)، مشکلات تیروئید (کمکاری یا پرکاری) و اختلالات پروژسترون-استروژن میتواند به تغییر در فواصل پریود و میزان خونریزی بینجامد. همچنین، دوره بلوغ و دوران نزدیک به یائسگی (پری منوپوز) دورههایی از تغییرات شدید هورمونی هستند و قاعدگی میتواند در این بازهها نامنظم شود.
سبک زندگی و عوامل خارجی
استرس، ورزش شدید و افراطی، کاهش یا افزایش سریع وزن و تغییرات تغذیهای از عوامل شناختهشدهای هستند که مستقیماً بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان تأثیر میگذارند و قاعدگی را نامنظم میکنند. برای مثال، زنانی که در ورزشهای حرفهای فعالیت دارند یا رژیمهای سخت غذایی میگیرند، ممکن است دچار آمنوره (توقف قاعدگی) شوند.
تأثیر داروها یا بیماریهای زمینهای
برخی داروهای ضدافسردگی، داروهای هورمونی یا شیمیدرمانی ممکن است چرخه قاعدگی را مختل کنند. همچنین، بیماریهای مزمن مانند دیابت کنترلنشده، بیماریهای خودایمنی یا اختلال عملکرد کبد میتواند باعث اختلال در نظم پریود شود.
چگونه علائم پریود را مدیریت کنیم؟
دوره قاعدگی میتواند برای برخی زنان بهدلیل دردهای شدید، خستگی و نوسانات خلقی چالشبرانگیز باشد؛ اما راهکارهایی وجود دارند که میتوانند این دوران را قابلتحملتر و حتی سازندهتر کنند.
راهکارهای تسکین درد و تنظیم خلق در Menstrual period عبارتاند از:
- داروهایی مانند ایبوپروفن میتوانند دردهای ناشی از انقباض رحم را کاهش بدهند. البته توصیه میشود مصرف خودسرانه نباشد و با توجه به نیاز شخصی انجام بگیرد.
- قراردادن کیسه آب گرم روی شکم یا کمر، دردهای ناشی از انقباض رحم را آرام میکند.
- تحرک ملایم مثل پیادهروی یا انجام یوگا، گردش خون را افزایش و احساس درد را کاهش میدهد.
- راههای مدیریت استرس مثل مدیتیشن، تکنیکهای تنفس عمیق و داشتن خواب کافی میتواند تغییرات خلقی را کنترل کند.
- همچنین تغذیه دوران پریود سرشار از میوهها، سبزیجات، پروتئینها و غلات کامل به تعادل هورمونی و بهبود انرژی کمک میکند.
- نوشیدن آب کافی و کاهش مصرف نمک به کاهش نفخ و احتباس آب در بدن منجر میشود. برخی افراد از مکملهای ویتامین B6، E یا کلسیم در ابن دوره سود میبرند؛ اما بهتر است ابتدا با پزشک مشورت کنند.
تغییرات پریود در گذر زمان از دوران بلوغ تا یائسگی چگونه است؟
قاعدگی در طول زندگی زنان دستخوش تغییرات گوناگونی میشود. اولین پریود (منارک) معمولاً بین ۹ تا ۱۴ سالگی رخ میدهد و تا ۱۶ سالگی هم میتواند به تعویق بیفتد.
سالهای بلوغ
در چند سال اول پساز شروع قاعدگی، پریودها ممکن است نامنظم یا سنگین باشند؛ چراکه محور هورمونی هنوز کاملاً تثبیت نشده است. تا حدود ۲ یا ۳ سال پساز آغاز قاعدگی، احتمالی برای نوسان در طول سیکل و شدت خونریزی وجود دارد.
سنین میانی (۲۰ تا ۴۰ سالگی)
در این مرحله، سیکل قاعدگی اغلب به ثبات بیشتری میرسد و زنان الگوی نسبتاً منظمی دارند. بااینحال، استرسهای روزمره، بارداری و زایمان میتوانند تناوب سیکل را تغییر بدهند. اگر کسی قرصهای ضدبارداری مصرف کند یا از روشهای هورمونی دیگر استفاده کند، ممکن است پریودها سبکتر و حتی نامنظمتر شوند.
گذر به یائسگی (۴۰ سالگی تا ۵۰ سالگی)
از اواخر دهه ۴۰ یا اوایل ۵۰، پریودها نامنظمتر میشوند و ممکن است فواصل طولانیتری ایجاد شود. این بازه زمانی، دوران «پری منوپوز» نام دارد. با اتمام یک سال بدون خونریزی، گفته میشود زن وارد دوران یائسگی شده است و تخمکگذاری متوقف میشود.
روشهای مراقبت و پیگیری سیکل قاعدگی
یکی از بهترین کارهایی که میتوان انجام داد، محاسبه سیکل قاعدگی است. یادداشت روز شروع پریود، مدت زمان خونریزی و ثبت علائم مانند درد، سردرد یا تغییر خلق میتواند تصویری شفاف از وضعیت سلامت باروری فراهم کند. امروزه، اپلیکیشنهای مختلفی وجود دارد که بهصورت خودکار الگوهای سیکل را تحلیل میکنند و حتی زمانهای احتمالی تخمکگذاری را تخمین میزنند.
چرا ثبت تغییرات در پریود اهمیت دارد؟
با رصدکردن سیکل، اگر روزی تغییری ناگهانی یا علائمی غیرعادی مثل خونریزیهای بسیار زیاد یا طولانی رخ دهد، فرد زودتر متوجه میشود و میتواند به پزشک مراجعه کند. این امر در تشخیص بیماریهایی مانند فیبروم رحم، کیستهای تخمدانی یا مشکلات تیروئید مفید است.
چه زمانی مشاوره پزشکی بگیریم؟
اگر طی چند دوره، نامنظمیهای شدید مشاهده شد یا اگر خونریزیها بیشازحد شدید و با ضعف زیاد همراه شد، یک معاینه تخصصی لازم میشود. پزشک ممکن است با سونوگرافی، آزمایش خون، تست هورمون و در صورت نیاز، ارزیابیهای دیگر انجام بدهد تا علت دقیق را بیابد و درمان مناسب را آغاز کند.
اهمیت رعایت بهداشت قاعدگی در دوران پریود
رعایت اصول بهداشت فردی در دوران قاعدگی نقشی کلیدی در حفظ سلامت جسمی و روانی ایفا میکند. در این دوره، محیط مرطوب و وجود خون میتواند زمینهساز رشد سریع میکروبها و قارچها باشد. درصورتیکه محصولات بهداشتی همچون نوار بهداشتی یا کاپ قاعدگی بهطور منظم تعویض نشوند یا پوست و ناحیه تناسلی بهخوبی تمیز نگه داشته نشود، احتمال ابتلا به عفونتهای پوستی یا واژینال افزایش مییابد.
علاوه بر جنبههای جسمی، کمتوجهی به بهداشت میتواند احساس ناخوشایندی مانند بوی بد یا ناراحتیهای فیزیکی ایجاد کند که مستقیماً بر اعتمادبهنفس و آرامش ذهنی افراد اثر میگذارد. از سوی دیگر، هنگامی که فرد با انتخاب محصولات مناسب و رعایت نکات بهداشتی به درستی از خود مراقبت میکند، میتواند بدون دغدغه از نشتی، درد یا تحریک پوستی، به فعالیتهای روزانه خود، حتی ورزش کردن ادامه دهد.
در سطحی گسترده تر، مسئله دسترسی به محصولات بهداشتی نیز اهمیت دارد. هنوز هم بسیاری از زنان و دختران، به ویژه در مناطق محروم، به دلیل کمبود امکانات یا آگاهی لازم، در دوران قاعدگی با چالشهای قابل توجهی روبهرو هستند که بر سلامت جسمی و کیفیت زندگیشان اثر منفی میگذارد. رسیدگی به این مسائل نه تنها یک وظیفه بهداشتی بلکه مسئولیتی اجتماعی است. روز جهانی بهداشت قاعدگی هر ساله در ۲۸ می (۸ خرداد) با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت بهداشت قاعدگی و شکستن تابوهای مرتبط با آن برگزار می شود.
سخن پایانی
پریود بخشی از روند طبیعی زندگی زنان است و نشانگر سلامت هورمونی و باروری محسوب میشود. شناخت بهتر چرخه قاعدگی و علائم پیرامون آن، توانمندی زنان را در پایش سلامتشان افزایش میدهد و زمینه تشخیص بهموقع مشکلات احتمالی را فراهم میسازد. ازسویدیگر، مدیریت صحیح دردها، نوسانات خلقی و پیگیری دورهها، میتواند تجربهای مثبت در دوران قاعدگی رقم بزند و استرسهای مرتبط را کاهش بدهد.
منابع: webmd, my.clevelandclinic
سوالات متداول
آیا امکان دارد در حین پریود دوباره تخمکگذاری رخ بدهد و حاملگی ایجاد شود؟
در سیکلهای عادی، تخمکگذاری پیشاز شروع پریود صورت میگیرد و اگر لقاح انجام نشود با شروع پریود تخمک مرده و از بدن دفع میشود. احتمال وقوع بارداری در دوران خونریزی بسیار اندک است؛ ولی اگر سیکل فرد بسیار کوتاه باشد یا تخمکگذاری زودهنگام داشته باشد، احتمال اندکی وجود دارد. پیشگیری از بارداری همواره مهم است، حتی در ایام قاعدگی.
آیا استخر رفتن در دوران پریود خطرناک است؟
استفاده از کاپ قاعدگی در استخر مشکلی ندارد. البته باید مراقب بود که محصول بهداشتی انتخابی بهدرستی جایگیری کرده باشد تا نشت رخ ندهد.
چطور میتوانم تفاوت خونریزی قاعدگی با خونریزی سقط یا بارداری خارج رحمی را تشخیص دهم؟
اگر خونریزی همراه با دردهای غیرمعمول شدید، سرگیجه یا غش، تب یا گرفتگیهای یکطرفه باشد، حتماً باید پزشک مراجعه کنید. همچنین، انجام تست بارداری یا تست بتا-hCG میتواند نشان بدهد آیا خونریزی ناشی از پایان بارداری است یا یک قاعدگی عادی.
آیا مصرف قرص ضدبارداری باعث میشود که پریود واقعی نداشته باشم؟
وقتی قرصهای ترکیبی مصرف میکنید، خونریزی دورهای که تجربه میکنید بیشتر خونریزی محرومیت هورمونی است تا قاعدگی واقعی. این خونریزی ناشی از افت ناگهانی هورمونها در هفته استراحت قرص است و نه لزوماً چرخه طبیعی؛ اما این امر خطر خاصی ندارد و نوعی کنترل از طریق هورمونها محسوب میشود.
در دوران شیردهی پریود نمیشوم؛ آیا باز هم امکان بارداری هست؟
بله، حتی اگر قاعدگی شما بر اثر شیردهی عقب افتاده باشد، امکان تخمکگذاری و بارداری وجود دارد؛ بنابراین، اگر نمیخواهید بلافاصله باردار شوید، توصیه میشود از روشهای پیشگیری مطمئن بهره بگیرید، حتی اگر قاعدگی شما برنگشته باشد.
