عفونت واژن موضوعی است که بسیاری از بانوان در طول زندگی خود با آن روبه‌رو می‌شوند. معمولاً این علائم می‌توانند شامل خارش، سوزش و تغییرات در ترشحات واژینال باشند؛ اما گاهی با نشانه‌های شدیدتر هم همراه می‌شوند. عفونت‌های مختلفی ممکن است چنین حالاتی را به وجود آورند؛ از جمله عفونت‌های قارچی، باکتریایی یا انگل‌گونه. شناخت این علائم و آگاهی از راهکارهای درمانی و پیشگیری، نقش مهمی در حفظ سلامت جنسی و باروری ایفا می‌کند.
مهم ترین نشانه های عفونت واژینال
اول از همه، عفونت واژن نشانه چیست و چرا به وجود می‌آید؟ عفونت‌های واژن بسته به عامل ایجادکننده می‌توانند باکتریایی، قارچی، ویروسی یا انگلی باشند و هرکدام علائم و ویژگی‌های خاص خود را داشته باشند. در واقع واژن محیطی پویا و پُر از باکتری‌ها و قارچ‌های مفید است که به‌صورت طبیعی در کنار هم زندگی می‌کنند. زمانی که تعادل این میکروارگانیسم‌ها برهم می‌خورد، عفونت و التهاب پدیدار می‌شود. ازسویی، برخی عفونت‌ها نیز از راه تماس جنسی منتقل می‌شوند و به «عفونت‌های مقاربتی» معروف‌اند. در ادامه، مهم‌ترین انواع عفونت‌های واژینال را معرفی می‌کنیم.
عفونت قارچی (کاندیدیازیس)
عفونت قارچی یا کاندیدیازیس یکی از شایع‌ترین انواع عفونت‌های واژینال است که به‌واسطه رشد بیش‌ازحد قارچ کاندیدا (معمولاً کاندیدا آلبیکنس) رخ می‌دهد. قارچ کاندیدا به‌طور طبیعی در بدن بسیاری از زنان وجود دارد؛ اما وجود سیستم ایمنی سالم و تعادل میکروبی محیط واژن باعث می‌شود میزان آن کنترل شود. مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، استرس، تغییرات هورمونی و دیابت کنترل‌نشده می‌توانند این تعادل را برهم زده و شرایط را برای رشد قارچ‌ها و ایجاد این علت عفونت واژن مساعد کنند.
علائم عفونت واژن کاندیدیازیس به‌شکل زیر هستند:
عفونت قارچی معمولاً با ترشح سفیدرنگ و غلیظ شبیه «پنیر کاتیج» شناخته می‌شود. خارش شدید در ناحیه واژن و اطراف آن، احساس سوزش هنگام ادرار یا رابطه جنسی و قرمزی و التهاب لبه‌های خارجی دستگاه تناسلی از دیگر علائم عفونت واژن کاندیدیازیس هستند. گاهی حتی ممکن است فرد احساس تورم یا درد خفیف در ناحیه تناسلی داشته باشد. در برخی موارد خفیف‌تر، تنها علامت، خارش متناوب است که فرد را به‌شدت آزار می‌دهد.
واژینوز باکتریایی (BV)
واژینوز باکتریایی (Bacterial Vaginosis) زمانی رخ می‌دهد که تعادل طبیعی باکتری‌های واژن بر هم می‌خورد. در حالت نرمال، چندین نوع باکتری از جمله لاکتوباسیل‌ها در واژن وجود دارند که از رشد باکتری‌های مضر جلوگیری می‌کنند؛ اما وقتی تعداد لاکتوباسیل‌ها کاهش می‌یابد، باکتری‌های دیگر به‌سرعت تکثیر می‌شوند و BV را ایجاد می‌کنند. عواملی مثل تماس جنسی بدون محافظت، تغییر شریک جنسی، استفاده از دوش واژینال یا محصولات معطر در این برهم خوردن تعادل نقش دارند.
علائم عفونت واژن واژینوز باکتریایی به‌شکل زیر هستند:
از علائم عفونت واژن شاخص BV، ترشح خاکستری یا سفید نازکی است که اغلب بویی شبیه به بوی ماهی دارد. این بو پس‌از رابطه جنسی ممکن است تشدید شود. خارش و سوزش نیز ممکن است وجود داشته باشد؛ اما در برخی افراد این عفونت بدون خارش قابل‌توجه بروز می‌کند. گاهی ترشحات به زرد متمایل می‌شوند و فرد ممکن است احساس سوزش خفیفی در هنگام ادرار یا حتی در تماس با آب و صابون داشته باشد.
تریکومونیازیس
تریکومونیازیس (Trichomoniasis) یک عفونت انگلی است که توسط انگل تریکوموناس واژینالیس به وجود می‌آید. این انگل می‌تواند از طریق تماس جنسی یا نادرتر از آن، محیط‌های مرطوب مشترک (مثل حوله مرطوب) منتقل شود. هرچند احتمال انتقال غیرجنسی کمتر است؛ اما کاملاً منتفی نیست. تریکومونیازیس ممکن است در برخی افراد علائم عفونت واژن خفیف ایجاد کند یا حتی بدون علامت داشته باشد؛ اما در اغلب موارد به‌شکل حادتر بروز می‌کند.
علائم عفونت واژن تریکومونیازیس به‌شکل زیر هستند:
علائم بارز آن شامل ترشح زرد یا سبز رنگ، گاه کف‌آلود و با بوی ناخوشایند است. بیمار ممکن است درد یا سوزش هنگام ادرار، خارش شدید و التهاب در ناحیه تناسلی را تجربه کند. در بعضی مواقع، درد هنگام رابطه جنسی نیز به‌عنوان علائم عفونت واژن در زنان گزارش می‌شود. همچنین احتمال دارد فرد احساس درد خفیفی در قسمت پایین شکم داشته باشد. شدت علائم عفونت واژن تریکومونیازیس می‌تواند از خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد و در صورت درمان‌نشدن، ریسک ابتلا به دیگر عفونت‌های مقاربتی را افزایش می‌دهد.
عفونت‌های مقاربتی (مانند کلامیدیا و سوزاک)
عفونت‌های مقاربتی (STIs) طیف وسیعی از بیماری‌های عفونی منتقله از راه جنسی را در برمی‌گیرند که دو مورد رایج آن کلامیدیا و سوزاک هستند. کلامیدیا توسط باکتری «Chlamydia trachomatis» ایجاد می‌شود و ممکن است در مراحل اولیه علامت چشمگیری نداشته باشد. سوزاک نیز توسط باکتری «Neisseria gonorrhoeae» ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به ترشحات چرکی و درد لگنی شود.
علائم عفونت واژن مقاربتی به‌شکل زیر هستند:
علائم شایع این دو عفونت عبارت‌اند از ترشحات غیرطبیعی (گاهی چرکی یا زردرنگ)، درد در ناحیه زیر شکم یا لگن، احساس سوزش هنگام ادرار و خونریزی بین دوره‌های قاعدگی. گاهی خونریزی پس‌از رابطه جنسی نیز رخ می‌دهد. در صورت پیشرفت بیماری بدون درمان، ممکن است عوارض جدی مانند التهاب لگن (PID) و حتی ناباروری در درازمدت ایجاد شود.
تبخال تناسلی
تبخال تناسلی (Genital Herpes) توسط ویروس هرپس سیمپلکس (اغلب نوع ۲) ایجاد می‌شود. این ویروس از طریق تماس مستقیم پوست با پوست، به‌خصوص تماس‌های جنسی، منتقل می‌شود. پس‌از ورود ویروس به بدن، ممکن است علائم عفونت واژن اولیه پدیدار شود یا ویروس برای مدت طولانی در حالت غیرفعال بماند. دوره‌های عود بیماری نیز ناشی از فعال‌شدن مجدد ویروس است.
علائم عفونت واژن تبخال تناسلی به‌شکل زیر هستند:
علائم معمولاً به‌شکل زخم‌ها یا تاول‌های دردناک روی سطح ناحیه تناسلی ظاهر می‌شوند. این ضایعات ممکن است با خارش و سوزش شدید همراه باشند و گاه با ترشحات غیرطبیعی از دهانه رحم یا واژن همراه شوند. البته در نظر داشته باشید که بهتر است که با سرطان دهانه رحم آشنا باشید که این دو مورد را با هم اشتباه نگیرید. وقتی تاول‌ها پاره می‌شوند، می‌توانند زخم‌های کوچک وگاهی ترشحی دردناک ایجاد کنند. برخی افراد ممکن است در اولین حمله، تب، درد عضلانی و متورم‌شدن غدد لنفاوی کشاله ران را تجربه کنند. با فروکش‌کردن علائم، ویروس در سلول‌های عصبی پنهان می‌شود و می‌تواند مجدداً فعال شود.
علائم عمومی عفونت‌های واژن
علائم عفونت واژن می‌تواند بسته به عامل ایجادکننده متفاوت باشد؛ اما یک سری علائم عمومی وجود دارد که در اغلب موارد دیده می‌شود. در بیشتر عفونت‌های واژن، بافت واژن و فرج (ولو) دچار التهاب می‌شوند و این امر می‌تواند طیفی از مشکلات و ناراحتی‌ها را ایجاد کند. در ادامه به بررسی مفصل این علائم عفونت واژن می‌پردازیم تا در صورت مواجهه با هر یک از آن‌ها، بتوانید با حساسیت بالاتری آن را دنبال کنید:
- تغییر در رنگ، بو یا مقدار ترشحات: در حالت طبیعی، ترشحات واژینال ممکن است شفاف، شیری یا کمی سفیدرنگ باشند و بوی خاصی هم نداشته باشند. اگر ترشحات رنگی مانند سبز، زرد، خاکستری یا گاهی صورتی به خود بگیرند یا بوی نامطبوع و زننده (مانند بوی ماهی) پیدا کنند یا ناگهان حجم ترشحات بسیار بیشتر یا بسیار کمتر از قبل شود، احتمال وجود عفونت بالاست. این موارد از مهم‌ترین علائم عفونت واژن در بارداری نیز هستند.
- خارش یا سوزش واژن: واژن و ناحیه اطراف آن (فرج) به علل مختلف ممکن است دچار خارش شوند؛ اما خارش مداوم و شدید، یکی از شایع‌ترین نشانه‌های عفونت‌های قارچی یا حتی برخی عفونت‌های باکتریایی و انگلی است. این خارش اغلب در شب تشدید می‌شود و گاه می‌تواند به پوست‌ریزی یا زخم سطحی منجر شود.
- درد هنگام ادرار یا رابطه جنسی: سوزش در حین ادرار اغلب نشان‌دهندۀ تحریک یا التهاب مخاط واژن است که می‌تواند به‌علت عفونت باشد. همین‌طور درد حین مقاربت نیز می‌تواند ناشی از التهاب، خشکی یا ضایعاتی مثل تاول و زخم باشد. در برخی از عفونت‌ها مثل تریکومونیازیس، این درد ممکن است به‌صورت تیرکشیدن در عمق لگن نیز احساس شود.
- تورم یا قرمزی ناحیه تناسلی: ملتهب‌شدن پوست اطراف واژن، قرمزی و حتی تورم لبه‌های فرج، نشانه‌های دیگری از وجود التهاب و عفونت هستند. اگر این تورم همراه با ترشحات چرکی یا بوی ناخوشایند باشد، اهمیت مراجعه سریع به پزشک بیشتر می‌شود. گاهی این التهاب می‌تواند باعث بسته‌شدن مجرای ادراری نیز بشود که خود، ادرار‌کردن را دردناک یا دشوار می‌کند.
البته هرکدام از این علائم ممکن است به‌تنهایی نشانه قطعی نباشند؛ اما مشاهده چند علامت باهم احتمال ابتلا به عفونت واژینال را بالا میبرد. در این صورت بهتر است با یک متخصص زنان مشورت کنید.
علل و عوامل خطر برای عفونت واژن چه مواردی هستند؟
عفونت‌های واژن علل متنوعی دارند که می‌تواند شامل اختلالات هورمونی، کاهش ایمنی بدن، رفتارهای بهداشتی نادرست یا حتی پوشیدن لباس‌های نامناسب باشد. در ادامه، فهرستی از مهم‌ترین عوامل خطر و علل زمینه‌ساز عفونت واژینال فراهم شده است تا با آگاهی از آن‌ها، بتوانید از بروز یا تشدید این نوع عفونت‌ها پیشگیری کنید.
تغییرات هورمونی (قاعدگی، بارداری، یائسگی)
نوسانات هورمونی در طول سیکل قاعدگی می‌تواند محیط واژن را تحت‌تأثیر قرار بدهد و رشد میکروارگانیسم‌های خاص را تسهیل کند. در دوران بارداری، سطح هورمون‌ها بیشتر تغییر می‌کند و ایمنی بدن هم ممکن است اندکی تضعیف شود. در دوران یائسگی، کاهش استروژن سبب خشکی واژن و درنتیجه آسیب‌پذیری بیشتر در برابر عفونت‌ها و امکان ایجاد علائم عفونت واژن می‌شود.
مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
آنتی‌بیوتیک‌ها علاوه‌بر باکتری‌های بیماری‌زا، می‌توانند باکتری‌های مفید محیط واژن (خصوصاً لاکتوباسیل‌ها) را نیز از بین ببرند و به قارچ‌ها یا باکتری‌های مضر اجازه رشد بی‌رویه بدهند. به‌همین‌دلیل است که گاهی، پس‌از یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک، خانم‌ها دچار عفونت قارچی می‌شوند.
دیابت کنترل‌نشده
قند خون بالا در افراد مبتلا به دیابت، محیط مناسبی برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌های مضر فراهم می‌کند. به‌همین‌سبب، زنانی که دیابتشان به‌خوبی کنترل نمی‌شود، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت‌های واژینال هستند. کنترل دقیق قند خون می‌تواند در پیشگیری مؤثر باشد.
استفاده از دوش واژینال یا محصولات معطر
واژن، توانایی تمیزکردن خودبه‌خودی دارد و استفاده از دوش واژینال یا شوینده‌های معطر می‌تواند توازن باکتریایی آن را برهم بزند. این موضوع از اصلی‌ترین علائم عفونت واژن در دختران است. همچنین، پدهای معطر، اسپری‌های خوشبوکننده و صابون‌های تند ممکن است زمینه تحریک و التهاب را ایجاد کنند و در نهایت باعث رشد عفونت‌ها شوند.
سیستم ایمنی ضعیف
افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مثلاً مبتلایان به HIV یا افرادی که تحت درمان‌های سرکوب‌کننده ایمنی هستند) در برابر عفونت‌های واژینال آسیب‌پذیرترند. همین‌طور استرس شدید یا بی‌خوابی مزمن نیز می‌تواند به‌طور غیرمستقیم کارایی سیستم ایمنی را کاهش بدهد.
فعالیت جنسی بدون محافظت
بسیاری از عفونت‌های واژینال می‌توانند در اثر تماس جنسی منتقل شوند؛ از جمله تریکومونیازیس، سوزاک و کلامیدیا. استفاده‌نکردن از کاندوم، داشتن چند شریک جنسی و پایبند نبودن به بهداشت جنسی، احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد. توصیه می‌شود پیش‌از آغاز رابطه با شریک جدید، هر دو نفر آزمایش‌های لازم را انجام بدهند. برای خرید بهترین کاندوم با توجه به نیاز خود، می‌توانید سری به صفحه محصولات کاندوم گروچا بزنید.
تشخیص عفونت واژن
وقتی علائم عفونت واژن بروز می‌کند، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق ضرورت دارد. هرچند بعضی افراد تمایل دارند عفونت‌های خفیف را خوددرمانی کنند؛ اما برخی عفونت‌ها نیاز به تشخیص تخصصی و درمان ویژه دارند تا از بروز عوارض بعدی پیشگیری شود. در این بخش، روش‌های مرسوم تشخیصی را مرور می‌کنیم.
معاینه بالینی و بررسی علائم
پزشک یا ماما در ابتدا سؤالاتی درباره علائم فعلی، سابقه بیماری، سیکل قاعدگی و وضعیت روابط جنسی می‌پرسد. سپس ممکن است ناحیه تناسلی را از نظر ظاهری بررسی کند. بررسی وجود قرمزی، تورم، زخم‌ها، تاول‌ها یا ترشحات غیرطبیعی در تشخیص نوع عفونت بسیار کمک‌کننده است.
آزمایش ترشحات واژن
طبق گفته وب‌سایت my.clevelandclinic.org:
“Your provider may take a sample (specimen) from your vagina to view under a microscope. This process, called microscopy, is one way that our specialists go the extra mile to find out what’s causing your vaginitis.”
«پزشک شما ممکن است نمونه‌ای (نمونه آزمایشگاهی) از واژن‌تان بردارد تا آن را زیر میکروسکوپ بررسی کند. این فرایند که میکروسکوپی (microscopy) نام دارد، یکی از روش‌هایی است که متخصصان ما برای بررسی دقیق‌تر علت واژینیت به‌کار می‌برند.» این آزمایش می‌تواند مشخص کند که آیا عامل عفونی قارچ است، باکتری یا انگل. در برخی موارد، آنالیز ترشحات برای کشت میکروبی یا تست حساسیت آنتی‌بیوتیکی نیز انجام می‌شود.
تعیین pH واژن
اندازه‌گیری pH واژن به پزشک کمک می‌کند برخی از انواع عفونت‌ها را تشخیص بدهد. به‌عنوان‌مثال در واژینوز باکتریایی، معمولاً pH بالاتر از ۴٫۵ گزارش می‌شود، درحالی‌که در عفونت قارچی، pH اغلب در بازه طبیعی (۳٫۸ تا ۴٫۵) باقی می‌ماند.
تست‌های آزمایشگاهی برای تشخیص نوع عفونت
درصورتی‌که پزشک به علائم عفونت واژن مقاربتی شک داشته باشد، آزمایش‌های اختصاصی مانند تست کلامیدیا، سوزاک، تریکومونیازیس یا سایر بیماری‌های جنسی درخواست می‌دهد. گاهی نیاز به آزمایش خون برای بررسی وجود ویروس‌هایی نظیر HIV یا هرپس سیمپلکس نیز هست. این اقدامات همگی به هدف اطمینان از تشخیص درست و انجام درمان مناسب صورت می‌گیرند.
نکته مهم: رعایت این نکته ضروری است که خوددرمانی بدون تشخیص قطعی می‌تواند منجر به بهبود ظاهری موقتی شود؛ اما عفونت در ادامه سطح پوست باقی بماند و بعدها عود شدیدتری داشته باشد؛ بنابراین، تشخیص حرفه‌ای و درمان مناسب، همواره بهترین انتخاب است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بسیاری از موارد، عفونت‌های خفیف ممکن است با تغییر رفتارهای بهداشتی یا مصرف داروهای بدون نسخه برطرف شوند. بااین‌حال، برخی علائم عفونت واژن و شرایط وجود دارند که نشان می‌دهند نیاز به بررسی تخصصی پزشک و درمان جدی‌تر وجود دارد. توجه به این موارد حیاتی است تا از پیشرفت عفونت و بروز عوارض جلوگیری شود.
نکات مهم درمورد عفونت واژینال
- بهبود نیافتن علائم پس‌از چند روز: اگر پس‌از ۳ تا ۵ روز از شروع اقدامات اولیه (مثل رعایت بهداشت، درمان‌های خانگی یا استفاده از کرم ضدقارچ بدون نسخه)، بهبود چشمگیری در علائم عفونت واژن مشاهده نکردید یا حتی علائم بدتر شدند، ضروری است با یک متخصص زنان مشورت کنید. ممکن است نوع عفونت شما تشخیص اشتباه داده شده باشد یا نیاز به آنتی‌بیوتیک‌درمانی داشته باشید.
- تکرار مکرر عفونت‌ها: برخی افراد به‌دلیل مشکلات زمینه‌ای نظیر دیابت کنترل‌نشده یا تعادل‌نداشتن هورمونی، مرتب دچار عفونت‌های واژن می‌شوند. اگر سابقه چند عفونت پیاپی دارید یا در طول یک سال، بیش‌از چهار بار دچار عفونت قارچی شده‌اید، مراجعه به پزشک و بررسی دلایل زمینه‌ای ضرورت دارد.
- وجود علائم عفونت واژن شدید مانند تب یا درد شدید: گاهی عفونت ممکن است از واژن به دیگر قسمت‌های لگن گسترش بیاید و عوارض جدی ایجاد کند. اگر با علائم شدیدی نظیر تب بالا، درد لگنی شدید، تهوع یا استفراغ روبه‌رو هستید، این موضوع می‌تواند نشانه‌ای از یک وضعیت حادتر همچون بیماری التهابی لگن (PID) باشد. در چنین حالتی نیاز به ارزیابی فوری پزشکی دارید.
- بارداری همراه با علائم عفونت: در دوران بارداری، تغییرات هورمونی و ایمنی می‌تواند شرایط را برای رشد میکروب‌های بیماری‌زا مساعدتر کند. هرگونه عفونت واژینال اگر به‌درستی درمان نشود، ممکن است خطراتی برای مادر و جنین در پی داشته باشد؛
بنابراین اگر علائم عفونت واژن در بارداری را تجربه کردید، بهتر است بدون تأخیر به پزشک مراجعه کنید تا با یک درمان ایمن و مؤثر از عوارض احتمالی جلوگیری شود. با توجه به نکات فوق، همیشه به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، کلید جلوگیری از مشکلات پیچیده‌تر در آینده است. از خوددرمانی طولانی‌مدت پرهیز کنید و در صورت هرگونه نگرانی یا تردید، مشورت با پزشک را در اولویت قرار بدهید.
سخن پایانی
عفونت‌های واژن، طیف وسیعی از بیماری‌های قارچی، باکتریایی، انگلی و ویروسی را شامل می‌شوند که می‌توانند علائم عفونت واژن نظیر خارش، سوزش، تغییر در ترشحات و درد در حین ادرار یا رابطه جنسی ایجاد کنند. شناسایی زودهنگام این علائم عفونت واژن و مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق، مهم‌ترین گام در پیشگیری از عوارض جدی‌تر به شمار می‌رود. عوامل متعددی همچون تغییرات هورمونی، کاهش سطح ایمنی بدن، رعایت نکردن بهداشت مناسب و استفاده از محصولات تحریک‌کننده می‌تواند در بروز عفونت‌ها نقش داشته باشد.
